کشت مخلوط افزایشی گل همیشه­بهار (Calendula officinalis)و ماش
 (Vigna radiata): راهکاری برای بهبود عملکــرد و کنتـرل علف‏های هرز

Additive intercropping of marigold (Calendula officinalis) and mungbean (Vigna radiata): a strategy for yield improvement and weeds control

رقیه فتح‏اله‏زاده دیزجی¹، بهرام میرشکاری^*2

1-دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

2- دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

^*نویسنده مسئول: Mirshekari@iaut.ac.ir

تاریخ دریافت: 11/04/92                                                                           تاریخ پذیرش: 17/09/92

چکیده

در کشت مخلوط جمعیت و بیوماس علف­های هرز کاهش می­یابد. به­منظور مطالعه تاثیر کشت مخلوط گل همیشه بهار با ماش در تاریخ­های مختلف بر عملکرد و کنترل علف­های هرز آزمایشی به­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1390 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا گردید. عامل اول سه تاریخ کاشت شامل کاشت ماش 10 روز پیش از گل همیشه بهار، همزمان با گل همیشه بهار و 10 روز بعد گل همیشه و عامل دوم پنج ترکیب‏ کشت مخلوط شامل گل همیشه­بهار با تراکم 100% به همراه ماش در سطوح صفر، 5/12، 25، 5/37 و 50 درصد تراکم مطلوب بود نتایج نشان داد که بیشترین وزن خشک علف­های هرز در سطوح کاشت ماش با 5/12% و 25% به­دست آمد و افزایش نسبت کاشت ماش به همیشه بهار ماش منجر به کاهش وزن خشک علف­های هرز گردید. تاریخ های کاشت زود هنگام ماش کنترل بهتری را روی علف­های هرز داشت. نتایج در مورد گیاه ماش نشان داد که در دو سطح بالای درصد کاشت ماش هر بوته آن در کشت مخلوط با همیشه بهار به­طور میانگین 4/22 نیام در بوته تولید کرد. در حالی که هر بوته ماش در کشت خالص حدود 24 نیام داشت. با افزایش درصد کاشت، بر عملکرد دانه آن در شرایط کشت مخلوط با همیشه بهار افزوده شد. بیشترین عملکرد دانه در کاشت بذور ماش 10 روز بعد از همیشه بهار و معادل 317 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد. نتایج در مورد گیاه همیشه بهار نشان داد که افزایش درصد کاشت ماش از 25 به 5/37 منجر به افزایش 11 درصدی وزن گل خشک همیشه بهار گردید. در مجموع، در تاریخ­های کاشت دوم و سوم ماش، نسبت برابری زمین استاندارد شده بیشتر از مقدار این نسبت در تاریخ کاشت اول بود. در صورت کاشت ماش با نسبت مخلوط 5/37 درصد به­صورت همزمان و یا 10 روز بعد از همیشه بهار می­توان در نتیجه کنترل بهتر علف های هرز به عملکرد بالا دسترسی پیدا کرد.

واژه­های کلیدی: بیوماس، درصد کاشت، نسبت برابری زمین، وزن گل خشک

مقدمه

     همیشه­بهار با نام علمیCalendula officinalis L. گیاهی یکساله متعلق به تیره Asteraceae است. گل­های این گیاه علاوه بر مصارف خوراکی دارای مواد موثره و ترکیباتی است که در صنعت داروسازی کاربرد دارد (Omidbeigi, 2009). گیاهان تیره لگومینوز یکی از منابع مهم پروتئین برای انسان می‌باشند. حبوبات بعد از گندم و برنج مهمترین محصولات کشاورزی هستند که به مصرف تغذیه مردم جهان به­خصوص در کشورهای در حال توسعه می‌رسند. ماش با نام علمی
 .Vigna radiata L یکی از لگوم­های نیمه­گرمسیری است که هنوز جایگاه اصلی خود را به­دست نیاورده است (Janmohammadi et al., 2005).

تاریخ کاشت یکی از مهمترین عوامل تعیین­کننده عملکرد مطلوب در ماش است. تاخیر در تاریخ کاشت اغلب منجر به کاهش طول ساقه و تعداد گره­ها  می­شود و عملکرد گیاهان را کاهش می­دهد (Monem et al., 2012). نتایج تحقیقات قبلی نشان می دهد که در کشت مخلوط، جمعیت و بیوماس علف­های هرز کاهش می­یابد و این امر با وجود عدم کاربرد علف­کش، به افزایش تولید در این سیستم کشت منجر می­شود(Odhiambo & Agria, 2001; Shaygan et al., 2008). که دلیل آن را می­توان به بسته شدن سریع فضای بین ردیف­ها، سبز شدن بذور و رشد گیاهچه­های علف­های هرز نسبت داد. جوانه­زنی بذور علف­های هرز ممکن است به­طور کامل در اثر قطع نور رسیده به زمین متوقف شود، اما بعد از استقرار بوته­ها نیز رقابت بهتر گیاهان زراعی در کشت مخلوط برای منابع، منجر به کاهش رشد علف­های هرز می­شود (Silva et al., 2009).

عملکرد در سیستم­های کشت مخلوط بستگی به گونه­های ترکیب شونده، نسبت­های مختلف و تراکم بوته در واحد سطح دارد (Rahimi et al., 2004). در یک بررسی توسط اونوه و همکاران (Onuh et al., 2011) روی کشت مخلوط ماش با ذرت، گزارش شد که ارتفاع ساقه، تعداد گره، تعداد برگ و عملکرد ماش در کشت خالص بالاتر بود. نتایج بررسی عباسی­علی کمر و همکاران (Abbasialikamar et al., 2006) نشان داد که نسبت برابری زمین[1] به­عنوان مهمترین شاخص ارزیابی کشت مخلوط، نشان از برتری نسبت تراکم 90 بوته در مترمربع زیره سبز همراه با 15 بوته در مترمربع نخود داشت. بررسی عملکرد و اجزای عملکرد در گیاه زیره سبز در صورت کشت مخلوط با عدس توسط جهانی و همکاران (Jahani et al., 2008) نشان داد که تعداد بذر در هر چتر، وزن هزار دانه، وزن خشک اندام­های رویشی، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک زیره سبز به­طور معنی­داری تحت تاثیر ترکیب­های مختلف کاشت قرار گرفت و با تغییر الگوی کاشت از کشت مخلوط ردیفی به سمت کشت خالص مقادیر آن­ها کاهش یافت. وزن خشک اندام­های رویشی، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در عدس نیز تحت تاثیر الگوهای کشت قرار گرفت، به­طوری که بیشترین مقادیر این صفت در تیمار کشت خالص عدس به­دست آمد. ارزیابی نسبت برابری زمین نشان داد که بیشترین و کمترین مقدار آن به­ترتیب برابر 86/1 و 26/1 مربوط به تیمارهای کشت مخلوط ردیفی و نواری بود.

بر اساس یافته­های میرهاشمی و همکاران (Mirhashemi et al., 2009) تعداد انشعاب ثانویه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در زنیان در شرایط کشت مخلوط با شنبلیله تحت تاثیر آرایش کاشت قرار گرفت. در این مطالعه بیشترین نسبت برابری زمین (47/1) مربوط به تیمار کشت مخلوط بود. در بررسی خرمی وفا و همکاران (Khoramivafa et al., 2007) افزایش تراکم کدو تخم کاغذی تا دو بوته در مترمربع، تاثیر معنی­داری بر عملکرد دانه ذرت نداشت، ولی افزایش بیشتر تراکم موجب کاهش معنی­دار عملکرد ذرت نسبت به کشت خالص آن شد. به عقیده شایگان و همکاران (Shaygan et al., 2008) کشت مخلوط ذرت و ارزن دم روباهی در کنترل علف­های هرز موفق عمل کرد و نسبت کاشت 100% ذرت + 50% ارزن دم روباهی پایین­ترین میزان بیوماس و تراکم علف­هرز را دارا بود. همچنین بالاترین نسبت برابری زمین و بیشترین عملکرد دانه به این تیمار اختصاص داشت.

   هدف از این آزمایش بررسی تاثیر درصدهای مختلف کاشت ماش در تاریخ­های مختلف به­صورت مخلوط با گل همیشه بهار بر عملکرد  اقتصادی دو گیاه ماش و گل همیشه بهار و بیوماس علف­های هرز بود. 

مواد و روش­ها

این آزمایش در سال 1390 در مزرعه‌ی تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز واقع در اراضی کرکج در 15 کیلومتری شرق تبریز اجرا گردید. این محل دارای طول جغرافیایی 46 درجه و 17 دقیقه‌ی شرقی و عرض جغرافیایی 38 درجه و 5 دقیقه‌ی شمالی با ارتفاع 1360 متر از سطح دریاهای آزاد است. میانگین بارندگی سالانه‌ی این ناحیه 3/271 میلی­‌متر است. قبل از اجرای آزمایش نمونه‏ای از خاک مزرعه در عمق صفر تا 30 سانتی‏متری تهیه و جهت تجزیه به آزمایشگاه خاکشناسی ارسال ‏شد. بر اساس نتایج، بافت خاک لوم شنی، pH در محدوده‌ی قلیایی تا متوسط، درجه شوری 9/1 دسی زیمنس بر متر، فسفر و پتاسیم قابل جذب به­ترتیب 25 و 210 پی­پی­ام و درصد کربن آلی آن 32/0% بود.

آزمایش به­صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‏های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. عامل اول سه تاریخ کاشت شامل کاشت ماش 10 روز پیش از گل همیشه بهار، همزمان با گل همیشه بهار و 10 روز بعد از گل همیشه بهار و عامل دوم پنج ترکیب‏ کشت مخلوط شامل گل همیشه­بهار با تراکم 100% به­همراه ماش در سطوح 5/12، 25، 5/37 و 50 درصد تراکم مطلوب اجرا شد. در ضمن در هر تکرار دو کرت به­عنوان کشت­های خالص همیشه­بهار و ماش در نظر گرفته شدند. رقم ماش گوهر و همیشه­بهار از گروه کم پر بود.

ابعاد کرت‏های آزمایشی 4×3 متر و تعداد تیمارها در هر تکرار 18 و تعداد کل کرت‏ها در آزمایش 54 کرت بود. به­منظور از بین بردن اثر حاشیه‏ای بین کرت­ها یک ردیف نکاشت و بین بلوک‏ها یک متر فاصله در نظر گرفته ‏شد. برای تهیه زمین در مرحله قبل از کشت بعد از افزودن 12 تن در هکتار کود دامی پوسیده، زمین به عمق 30-25 سانتی‏متر شخم زده شد. تاریخ کاشت همیشه­بهار در نیمه اول اردیبهشت ماه به­صورت جوی پشته‏ای با الگوی 25×60 سانتی­‏متر و در عمق 3-2 سانتی­‏متری انجام گرفت. کشت ماش با فاصله 12-10 سانتی­‏متری در دو طرف ردیف­های گل همیشه­بهار صورت گرفت و فواصل روی ردیف در سطوح کاشت 5/12، 25، 5/37 و 50% تراکم مطلوب به­ترتیب برابر 67، 33، 22 و 17 سانتی­متر در نظر گرفته شد. تراکم مطلوب برای گل همیشه­بهار 7/6 بوته (Omidbeigi, 2009) و برای ماش 40 بوته در مترمربع (Gul et al., 2008) بود. معادل گیاهی بر مبنای هر بوته گل همیشه­بهار معادل 6 بوته ماش محاسبه شد. سپس تراکم­های ماش بر اساس نسبت­های مختلف افزایشی در تیمارهای 5/12، 25، 5/37 و 50% تراکم مطلوب به­ترتیب 5، 10، 15 و 20 بوته در مترمربع در نظر گرفته شد.

مقادیر کودهای شیمیایی اوره و فسفاته مورد نیاز بر اساس نتایج تجزیه خاک شامل 80 کیلوگرم در هکتار از هر یک از کودهای سوپر فسفات تریپل و اوره بود. نصف کود اوره همزمان با کاشت و بقیه در مرحله شروع گلدهی ماش به خاک اضافه شد. عملیات داشت شامل آبیاری بر اساس نیاز گیاه، تنک در مرحله ساقه روی و وجین علف‏های هرز به­صورت دستی در دو مرحله به­طور مرتب عملی شد.

علف­های هرز موجود در مزرعه شامل تاج خروس، سلمه­تره، خردل ­وحشی و پنجه مرغی بودند که سه مورد اول تیپ رشدی یکساله و پنجه­مرغی تیپ رشدی چندساله داشت. برای بالا بردن دقت آزمایش ضمن یکنواخت­سازی تنوع علف­های هرز موجود در کرتها، تراکم آنها نیز به­ترتیب تا حد 8-6، 6-4، 6-4 و 4-2 بوته در متر مربع حفظ شده و بقیه به روش دستی وجین گردیدند. قبل از اندازه‏گیری صفات تعداد 10 بوته به­طور تصادفی از هر کرت با رعایت اثر حاشیه­ای انتخاب شده و صفات مورد مطالعه روی آن‏ها اندازه‏گیری شد. به­دلیل سبزی بوته­های علف­های هرز موجود در مزرعه، اندازه‏گیری وزن ماده خشک اندام‏های هوایی آن­ها حدود 10 روز بعد از برداشت ماش عملی شد. به­طوری که علف­های هرز واقع در سطح یک مترمربعی وسط هر کرت (همان سطحی که برای اندازه­گیری عملکرد دانه ماش و گل همیشه بهار در نظر گرفته شده بود) جمع­آوری و بعد از خشک کردن در آون در دمای 70 درجه سانتی­گراد به مدت 48 ساعت وزن خشک آنها توزین و یادداشت شد. نحوه اندازه­گیری شاخص‏های ارزیابی کشت مخلوط به شرح زیر بودند.

1- نسبت برابری زمین (LER)

LER=Y_ci/Y_c + Y_mi/Y_m

که در آن Y_ci عملکرد اقتصادی گل همیشه بهار در کشت مخلوط، Y_c  عملکرد گل همیشه بهار در کشت خالص، Y_mi عملکرد دانه ماش در کشت مخلوط و Y_m عملکرد دانه ماش در کشت خالص است. اگر LER˃1 باشد کشت مخلوط قابل توصیه خواهد بود.

2- نسبت برابری زمین استاندارد شده[2] (LER_S)

LER_S = (Y_ci/Y_cmax) ₊ (Y_mi/Y_mmax)

که در آن Y_cmax و Y_mmax به­ترتیب حداکثر عملکرد گل همیشه بهار و دانه ماش در کشت­های خالص است. اگر LERs˃1 باشد کشت مخلوط قابل توصیه خواهد بود.

قبل از تجزیه آماری، تست نرمال بودن داده­ها انجام و سپس تجزیه و تحلیل آماری داده­های به­دست آمده با استفاده از نرم افزار Mstat-c انجام شد. برای مقایسه میانگین­ها از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد. ترسیم نمودارها با بهره­گیری از نرم افزار Excel عملی گردید.

نتایج و بحث

تجزیه واریانس صفات مورد بررسی (جدول 1) نشان داد که تاریخ کاشت ماش در صفات وزن خشک گل همیشه­بهار و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد و در صفت وزن خشک علف هرز در سطح احتمال پنج درصد اثر معنی­داری داشت. درصد تراکم کاشت ماش نیز در صفات وزن خشک علف هرز، وزن خشک گل همیشه بهار، تعداد نیام در بوته ماش و عملکرد دانه ماش در سطح احتمال یک درصد اثر معنی­داری داشت (جدول 1).

وزن خشک علف­های هرز

بیشترین وزن خشک علف­های هرز در سطوح تراکم کاشت ماش با 5/12 و 25% بدون اختلاف معنی­دار نسبت به همدیگر به­دست آمد (شکل 1). در حالی که درصدهای کاشت 5/37 و 50% منجر به کاهش مقدار این صفت گردید. میانگین وزن خشک علف­های هرز در تراکم­های کاشت 5/37 و 50% ماش 5/25 گرم در مترمربع و در کشت خالص همیشه­بهار و تراکم­های 5/12 و 25% ماش 40 گرم در مترمربع بود. در این مطالعه افزایش تراکم ماش منجر به کاهش وزن خشک علف­های هرز گردید. افزایش تراکم گیاهان زراعی منجر به کاهش رشد و نمو علف­های هرز می­شود (Abbasi Alikamar et al., 2006). قدرت رقابت گیاهان با علف­های هرز را می­توان با کاهش فواصل بین ردیفی و افزایش تراکم گیاهی تقویت نمود.

استفاده از فواصل بین ردیفی کم موجب بسته شدن سریع­تر کانوپی گیاهی و در نتیجه افزایش دریافت تشعشع خورشیدی توسط کانوپی می­شود و بنابراین سرعت رشد و عملکرد افزایش می­یابد (Abbasi Alikamar et al., 2006). این امر می­تواند قدرت رشد علف­های هرز را کاهش دهد (Fanadzo et al., 2010; Ahmad et al., 2009).

جدول 1- تجزیه واریانس تاثیر تاریخ کاشت ماش و نسبت مخلوط آن در کشت با گل همیشه بهار روی صفات مورد بررسی.

Table 1- Analysis of variance of the effect of mungbean sowing time and its mixing rate as intercropped with marigold on studied traits.

** و *  به­ترتیب معنی­دار در سطح احتمال یک درصد و پنج درصد.

:*  &**  Significant at 1% and 5% probability levels, respectively.

شکل 1- مقایسه میانگین های وزن خشک علف های هرز تحت تاثیر درصد تراکم کاشت ماش نسبت به گل همیشه بهار.

میانگین های دارای حداقل حروف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 1- Means comparison of weeds biomass affected by mungbean mixing rate relative to marigold.

Means with the same letters have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

تاریخ­های کاشت 10 روز پیش و همزمان ماش با همیشه بهار کنترل بهتری را روی علف­های هرز داشت و منجر به کاهش وزن خشک آنها گردید (شکل 2). در این مطالعه بیشترین وزن خشک علف­های هرز در کاشت ماش 10 روز قبل از همیشه­بهار و همزمان با همیشه­بهار حاصل گردید. گزارش شده است که قدرت رقابت در علف­های هرز بسته به زمان ظهور آنها نسبت به گیاه زراعی متفاوت است (Bensch et al., 2003). علف­های هرزی که قبل از گیاه زراعی سبز می­شوند، نسبت به آنهایی که بعداً سبز می­کنند، سبب کاهش بیشتری در عملکرد می­شوند. طول مدت رقابت علف­های هرز با گیاهان زراعی نیز تأثیر قابل توجهی بر کاهش محصول نهایی دارد. استقرار زود هنگام در مقایسه با استقرار دیر هنگام گیاهان زراعی، شاخص سطح برگ و دریافت تشعشع نوری را افزایش می­دهد و منجر به افزایش قدرت رقابت آن­ها در برابر علف­های هرز می­شود (Urazizadeh et al., 2007).

تعداد نیام در بوته ماش

نتایج این مطالعه نشان داد که تعداد نیام در بوته در کشت ماش با تراکم­های 5/37 و 50 درصد به­طور معنی­داری بیشتر از تعداد نیام در نسبت­های کاشت 5/12 و 25 درصد بود (شکل 3). در دو سطح بالای تراکم ماش هر بوته آن در کشت مخلوط با همیشه بهار به­طور میانگین 4/22 نیام در بوته تولید کرد. این در حالی بود که هر بوته در کشت خالص ماش حدود 24 نیام داشت.

عملکرد دانه ماش

عملکرد دانه در واحد سطح در کشت ماش با تراکم­های 5/37 و 50 درصد توصیه شده به­طور معنی­داری بیشتر از عملکرد آن در سطح 5/12 درصد بود (شکل 4). صادقی و همکاران (Sadeghi et al., 2009) گزارش نمودند که تعداد گیاه در واحد سطح مهم­ترین جزء عملکرد می­باشد. در این مطالعه نیز با افزایش تراکم ماش، بر عملکرد دانه آن در شرایط کشت مخلوط با همیشه بهار افزوده شد. احتمال می­رود که در محدوده تراکم­های مورد مطالعه ماش با افزایش تراکم گیاهی از حجم فضای باقیمانده برای ظهور علف­های هرز کاسته شده و در نتیجه کاهش حضور و به­دنبال آن افت بیوماس علف­های هرز (شکل 1) موجبات افزایش عملکرد شده است. با این حال به­نظر می­رسد که با توجه به روند داده­های مربوط به عملکرد افزایش تراکم ماش به بیش از 50 درصد تراکم مطلوب آن دیگر قادر به افزایش بیشتر محصول آن در صورت کشت مخلوط با همیشه بهار نگردد. چون عملکرد حاصل از این سطح تراکم مشابه با شاهد بوده است. عملکرد دانه ماش در تاریخ­های کاشت دیرهنگام بیشتر بود. بیشترین مقدار عملکرد در کاشت بذور ماش 10 روز بعد از همیشه­بهار به مقدار 317 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد (شکل 5). پس از آن تیمار کاشت همزمان دو گیاه بیشترین عملکرد دانه (270 کیلوگرم در هکتار) را داشت. با توجه به سازگاری بیشتر ماش با هوای نیمه­گرم در مقایسه با گل همیشه بهار به­نظر می­رسد کشت دیرتر آن نسبت به همیشه­بهار از نظر اقتصادی توجیه پذیر  باشد.

شکل 2- مقایسه میانگین های وزن خشک علف­های هرز تحت تاثیر تاریخ کاشت ماش نسبت به گل همیشه بهار.

میانگین­های دارای حداقل حروف مشابه اختلاف معنی­داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 2- Means comparison of weeds biomass affected by mungbean sowing date relative to marigold.

Means with the same letters have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

شکل 3- مقایسه میانگین های تعداد نیام در بوته تحت تاثیر درصد تراکم کاشت ماش نسبت به گل همیشه بهار.

میانگین های دارای حداقل حروف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 3- Means comparison of number of pod per plant affected by mungbean mixing rate relative to marigold.

 Means with the same letters have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

شکل 4- مقایسه میانگین های عملکرد دانه ماش تحت تاثیر درصد تراکم کاشت آن نسبت به گل همیشه بهار.  

میانگین های دارای حداقل حروف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 4- Means comparison of seed yield of mungbean affected by mixing rate relative to marigold.

Means with the same letters have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

     مطالعه همبستگی صفات مورد بررسی (جدول 2) نشان داد که بین عملکرد دانه ماش با وزن خشک علفهای هرز و تعداد نیام در بوته به­ترتیب همبستگی منفی و مثبت معنی­دار وجود داشت. گل و همکاران (Gul et al., 2008) گزارش نمودند که تعداد غلاف در بوته ماش از جمله اجزای عملکرد دانه ماش است و همبستگی مثبتی بین این صفت با عملکرد دانه ماش وجود دارد.

وزن خشک گل همیشه­بهار

در سطوح 5/12، 25 و 50 درصد تراکم کاشت ماش اختلاف معنی داری از نظر وزن خشک گل همیشه بهار مشاهده نشد، اما افزایش درصد تراکم کاشت ماش از 25 به 5/37 درصد منجر به افزایش 11 درصدی وزن خشک گل همیشه بهار گردید (شکل 6). در شرایط آزمایش تیمار کشت خالص همیشه­بهار نیز از عملکردی معادل 75 گرم در مترمربع برخوردار بود.

شکل 5- مقایسه میانگین­های عملکرد دانه ماش تحت تاثیر تاریخ کاشت آن نسبت به گل همیشه بهار.

میانگین های دارای حداقل حروف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 5- Means comparison of seed yield of mungbean affected by its sowing date relative to marigold.

Means with the same letters have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

شکل 6- مقایسه میانگین های عملکرد گل خشک همیشه بهار تحت تاثیر نسبت مخلوط ماش به همیشه بهار.

میانگین های دارای حداقل یک حرف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 6- Means comparison of dry flower yield of marigold as affected by mungbean mixing rate relative to marigold.

       Means with the same letter have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

با این وجود افزایش تراکم ماش بیشتر از 5/37 درصد باعث کاهش وزن خشک گل همیشه بهار شد. افزایش بیش از حد تراکم رقابت شدیدی را برای کسب منابع از جمله نور، آب و عناصر غذایی ایجاد می­کند. این رقابت بین گیاهان می­تواند منجر به کاهش رشد و عملکرد نهایی گیاهان گردد (Koucheki et al., 2009).

وقتی ماش 10 روز قبل از همیشه­بهار کشت شد، همیشه­بهار کمترین عملکرد گل خشک را تولید کرد (شکل 7). در حالی که در صورت کاشت ماش به­صورت همزمان و یا 10 روز بعد از همیشه­بهار وزن خشک گل­های همیشه­بهار به­ترتیب 3/70 و 9/73 گرم در مترمربع بود. بر این اساس کاشت ماش همزمان و 10 روز بعد از کاشت همیشه­بهار منجر به افزایش 39 و 46 درصدی وزن خشک گل همیشه­بهار نسبت به تاریخ کاشت اول شد.به نظر می­رسد که در صورت کاشت زود هنگام ماش، بوته­های ماش می­توانند روی گیاهچه­های همیشه­بهار سایه­اندازی کنند و منجر به کاهش رشد همیشه­بهار گردند. همچنین لرتمونگول و همکاران (Lertmongkol et al., 2011) گزارش نموده­اند که ماش محتوی ترکیبات آللوپاتیک است که می­تواند جوانه­زنی و رشد گیاهچه­های گیاهان دیگر از جمله گندم و ذرت را تحت تاثیر قرار دهد.

احتمال می­رود که خاصیت آللوپاتیک گیاهان منجر به تاخیر در جوانه­زنی و توقف رشد گیاهچه­ها و مرگ و میر آن­ها می­شود. چنین تنظیمی می­تواند رقابت بین گونه­ای را تشدید کرده و موجب استقرار بهتر گیاه آللوپتیک شود (Song et al., 2008). از آن­جایی که مرحله گیاهچه­ای از حساس­ترین مراحل رشد به ترکیبات آللوپاتیک می­باشد (Orr et al., 2005)، لذا گیاهچه­های همیشه­بهار در تاریخ کاشت اول ماش بیشتر در معرض ترکیبات آللوپاتیک ماش قرار گرفته­اند، در حالی که در تاریخ­های کاشت دیرتر مراحل حساس گیاهچه­های همیشه­بهار به ترکیبات آللوپاتیک ماش سپری شده و این گیاه توانسته است از اثرات مثبت ماش استفاده نماید.

شکل 7- مقایسه میانگین­های عملکرد گل خشک همیشه بهار تحت تاثیر تاریخ کاشت ماش نسبت به همیشه بهار.

میانگین های دارای حداقل یک حرف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 7- Means comparison of dry flower yield of marigold as affected by mungbean sowing time relative to marigold.

Means with the same letter have not significant difference at 5% probability level in DMRT.

نسبت برابری زمین

وقتی ماش به­طور همزمان یا 10 روز بعد از همیشه بهار کشت شد، در همه درصدهای کاشت آن نسبت برابری زمین در مقایسه با کاشت ماش 10 روز قبل از همیشه بهار بیشتر بود (شکل 8). این امر نشانگر آن است که در محدوده درصدهای کاشت مورد نظر چه گیاه ماش به­طور همزمان و یا با 10 روز تاخیر نسبت به همیشه بهار کشت شود، می­توان به­طور میانگین عملکردی حدود 8/0 بیشتر از واحد نسبت به تک­کشتی آنها برداشت کرد. بر اساس ضرایب همبستگی صفات مورد بررسی بین نسبت برابری زمین با وزن خشک گل همیشه بهار و عملکرد دانه ماش همبستگی مثبت و معنی­دار و به­ترتیب برابر  76/0 و 63/0 وجود دارد.

نسبت برابری زمین استاندارد شده

در تاریخ­های کاشت دوم و سوم ماش نسبت برابری زمین استاندارد شده بیشتر از مقدار این نسبت در تاریخ کاشت اول بود (شکل 9). در سطوح کاشت همزمان و 10 روز بعد از همیشه بهار نسبت برابری زمین استاندارد شده به­ترتیب 32 و 41 درصد بیشتر از کاشت ماش 10 روز قبل از کاشت همیشه بهار بود. ولی در حالت کلی کشت مخلوط ماش و همیشه بهار در هر سه تاریخ کاشت از نظر نسبت برابری زمین استاندارد شده دارای سودمندی نسبی بود. بین این نسبت با وزن خشک گل و عملکرد دانه ماش همبستگی مثبت و معنی دار به­ترتیب برابر 54/0 و 51/0 وجود دارد (جدول 2).

شکل 8- مقایسه میانگین های اثر متقابل درصد تراکم کاشت و تاریخ کاشت ماش نسبت به گل همیشه بهار روی نسبت برابری زمین.

میانگین های دارای حداقل یک حرف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 8- Means comparison of interaction of mixing rate and sowing time relative to marigold on land equivalent ratio.

   Means with the same letter have not significant difference at 5% probability level in DMRT

شکل 9- مقایسه میانگین های نسبت برابری زمین استاندارد شده تحت تاثیر تاریخ کاشت ماش نسبت به گل همیشه بهار.

میانگین های دارای حداقل یک حرف مشابه اختلاف معنی داری در سطح 5% در آزمون دانکن ندارند.

Figure 9- Means comparison of standardized land equivalent ratio as affected by mungbean sowing time relative to marigold.

Means with the same letter have not significant difference at 5% probability level in Duncan^,s Multiple Range Test.

جدول 2- ضرایب همبستگی صفات مورد بررسی در کشت مخلوط گل همیشه بهار و ماش.

Table 2. Correlation coefficients of studied variables at intercropping of marigold and mungbean.

*و ** به­ترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد

        *  &**: Significant at the 5% and 1% probability levels, respectively.

نتیجه گیری

با توجه به­نتایج به­دست آمده در صورت کاشت ماش با تراکم 5/37 درصد مقدار توصیه شده و به­صورت همزمان و یا 10 روز بعد از همیشه بهار به­واسطه کنترل بهتر علف­های هرز می­توان به­طور میانگین عملکردی حدود 8/0 بیشتر از واحد نسبت به تک­کشتی آنها برداشت کرد.

References 

Abbasi Alikamar, R., Hejazi, A., Akbari, G., Kafi, M., and Zand, E. 2006. Study effect of different densities in intercropping of cumin and pea emphasized on weeds control. Iran. J. Agron. Res., 4(1): 83-94.  (In Farsi with English Summary)

Ahmad, A.U.H., Ali, R., Zamir, S.I., and Mahmood, N. 2009. Growth, yield and quality performance of cotton (Gossypium hirsutum cv. bh-160) as influenced by different plant spacing. J. Anim. Plant Sci. 19(4): 189-192.

Bensch, C.N., Horak, M.J., and Peterson, D. 2003. Interference of redroot pigweed (Amaranthus retroflexus), palmer amaranth (A. palmeri) and common waterhemp (A. rudis) in soybean. Weed Sci. 51: 37–43.

Darbaghshahi, M., Pazouki, A., Banitaba, A., and Jalalizand, A. 2009. Study of agronomic and economic aspects of saffron and chamomile intercropping in Isfahan. J. New Findings in Agric. 4: 414-423.

Fanadzo, M., Chiduza, C., and Mnkeni, P.N.S. 2010. Effect of inter-row spacing and plant population on weed dynamics and maize (Zea mays L.) yield at Zanyokwe irrigation scheme, Eastern Cape, South Africa. Afr. J. Agric. Res. 5(7): 518-523.

Gul, R., Khan, H., Mairaj, G.A., Farhatullah, S., and Ikramullah, G. 2008. Correlation study on morphological and yield parameters of mungbean (Vigna radiata). Sarhad J. Agric. 24: 37-42.

Jahani, M., Koucheki, A., and Nasiri Mahallati, M. 2008. Study of different combinations in intercropping of Cuminum cyminum and Lens culinaris in low input agricultural systems. Iran. J. Agron. Res., 6(1): 67-78. (In Farsi with English Summary)

Janmohammadi, M., Al-Ebrahim, M., Rashedmohassel, M., Mohammadi, H., Kazerouni, A., and Majd, R. 2005. Effect of Acroptilon repens water extract on germination and primary growth of mungbean. Proc. 1^st Meeting on Legume Crops. Mashhad, Iran. Pp. 123-126. (In Farsi with English Summary)

Khoramivafa, M., Dabbagh mohammadinasab, A., Zehtabsalmasi, S., Javanshir, A., and Mohammadi, S.A. 2007. Study of some agronomic characteristics in intercropping of corn and Cucurbita pepo. J. Agric. Sci. 17(4): 75-85. (In Farsi with English Summary)

Khosravi, M. and Rahimian Mashhadi, H. 2006. Agroecological and economical study of pea intercropping, cumin besed on caraway. Agric. Sci. Ind. 20(1): 146-155.

Koucheki, A., Najibnia, S., and Laleghani, B. 2009. Evaluation of saffron yield at intercropping ofcereals, legumes and medicinal plants. Iran. J. Agron. Res. 7(1): 173-182. (In Farsi with English Summary)

Lertmongkol, S., Sarobol, E., and Premasthira, C. 2011. Allelopathic effects of mungbean (Vigna radiata) on subsequent crops. Kasetsart J. Nat. Sci. 45: 773-779.

Mirhashemi, S., Koucheki, A., Parsa, M., and Nasiri Mahallati, M. 2009. Study effectiveness of intercropping of Carum copticum and Trigonella sativum at different manure levels and planting pattern. Iran. J. Agron. Res. 7(1): 271-281. (In Farsi with English Summary)

Monem, R., Mirtaheri, S., and Ahmadi, A. 2012. Investigation of row orientation and planting date on yield and yield components of mungbean. Ann. Bio. Res. 3(4): 1764-1767.

Odhiambo, G.D., and Agria, E.S. 2001. Effect of intercropping maize and beans on Striga spp. incidence and grain yield. Proc. 7^th Eastern and Southern Africa Regional Maize Conf. South Africa. Pp. 183-186.

Omidbeigi, R. 2009. Production and Processing of Medicinal Plants. Tarrahane Nashr Publication, Tehran, Iran, 397p.

Onuh, M.O., Ohazurike, N.C., and Ijezie, A. 2011. Effects of mungbean/melon/maize intercrop on the growth and yield of mungbean (Vigna radiata (L.) Wilczek) cultivated in Owerri rainforest area. World J. Agric. Sci. 7(2): 161-165.

Orr, S., Prudge J.A., and Clay, K. 2005. Invasive plants can inhibit native tree seedling: testing potential allelopathic mechanisms. Plant Eco. 181: 153-165.

Rahami, M., Mazaheri, D., Khodabandeh, N., and Heidari Sharifabad, H. 2003. Evaluation of yield in intercropping of corn and soybean in Arsanjan. J. Agric. Sci. 9(3): 109-126. (In Farsi with English Summary)

Rahimi, M., Mazaheri, D., and Sharif Abad, H.H. 2004. Investigation on yield components of corn and soybean intercropping in Arsanjan. Proc. 8^th Iran. Crop Production and Plant Breeding Cong. Gilan, Iran. 203 (Abst.). (In Farsi with English Summary)

Sadeghi, S., Rahnavard, A., and Ashrafi, Z.Y. 2009. Study importance of sowing date and plant density affect on black cumin (cuminum carvi) yield. Bot. Res. 2 (2): 94-98.

Shaygan, M., Mazaheri, D., Rahimian Mashhadi, H., and Peygambari, A. 2008. Effect of sowing time and intercropping of corn and Setaria on yield and weeds control. Iran. J. Agric. Sci. 10: 31-46. (In Farsi with English Summary)

Silva, P.S.L., Oliveira, O.F., Silva, P.I.B. Silva K.M.B. and Braga, J.D. 2009. Effect of cowpea intercropping on weed control and corn yieid. Planta Daninha. 27: 35-42.

Song, J., Fan, H., Zhao, Y., Jia, Y., Du, X., and Wang, B. 2008. Effect of salinity on germination, seedling emergence, seedling growth and ion accumulation of a euhalophyte Suaeda salsola in an intertidal zone and on Saline Island. Aquatic Bot. 88: 331–337.

Urazizadeh, M., Hosseinpour, R.M., Ganbari, M., and Sharifi, V. 2007. Integrated weed management of sugarbeet using sowing time and cultivator in Dezfoul region. Sugarbeet J. 23(2): 123-134.