آمار
| تعداد نشریات | 13 |
| تعداد شماره‌ها | 160 |
| تعداد مقالات | 1,590 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,522,634 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,103,188 |
شناسایی و بومی‌سازی معیارها و شاخص‌های مدیریت پایدار جنگل‌های ناحیه رویشی زاگرس میانی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز زمکان – استان کرمانشاه) | ||
| پژوهش و توسعه جنگل | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 اسفند 1403 | ||
| نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30466/jfrd.2025.55668.1744 | ||
| نویسندگان | ||
| سهراب مرادی* 1؛ مجید پاتو2 | ||
| 1استادیار، گروه توسعه کشاورزی و منابع طبیعی، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. | ||
| 2استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، | ||
| چکیده | ||
| مقدمه و هدف: مدیریت پایدار جنگل یک مفهوم در حال تکامل و پویا با هدف بهبود ارزش‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی جنگل‌ها برای سود بردن نسل‌های حاضر و آینده جوامع بشری است. به‌منظور دستیابی به اصول مدیریت پایدار، نیاز به ابزارهای کاربردی است که مکانیسم این پایداری را مشخص و ارزیابی کند. معیارها و شاخص‌ها یکی از مهمترین ابزارهای قدرتمند برای تعریف، پایش، اجرا و ارزیابی مدیریت پایدار جنگل هستند و با توجه به اهداف توسعه پایدار و چالش‌های نوپدید جهانی، سهم معیارها و شاخص‌ها در نظارت و ارزیابی وضعیت جنگل‌ها اهمیت فزاینده‌ای دارد. تاکنون فرایندهای مختلفی، معیارها و شاخص‌های مدیریت پایدار جنگل را انتشار داده‌اند که از آن‌جمله می‌توان به فرایند جنگل خشک در آسیا، فرایند منطقه خشک آفریقا، فرایند سازمان بین‌المللی چوب حاره (ITTO)، فرایند مونترال (جنگل‌های گرمسیری و بوره‌آل)، فرایند خاور نزدیک، فرایند جنگل‌های اروپا (فرایند هلسینکی)، فرایند تهران برای کشورهای با پوشش کم جنگل (TPS for LFCCs) و شاخص‌ها و معیارهای مدیریت پایدار جنگل (CIFOR) اشاره کرد. به تناسب شرایط بوم‌شناختی و اجتماعی- اقتصادی هر ناحیه، ضرورت دارد تا نسبت به تدوین چهارچوب سازگار با شرایط ناحیه رویشی اقدام شود. از این‌رو با توجه به اهمیت جنگل‌های زاگرس و لزوم پایداری آن‌ها، این پژوهش با هدف شناسایی، بومی‌سازی و اولویت‌بندی معیارها و شاخص‌های مدیریت پایدار متناسب با این جنگل‌ها با کمک کارشناسان و متخصصان انجام گرفته است. مواد و روش‌ها: در این پژوهش، از روش دلفی و رویکرد بالا به پائین به‌منظور شناسایی و بومی‌سازی معیارها و شاخص‌های مدیریت پایدار جنگل‌های حوزه آبخیز زمکان، بخشی از ناحیه رویشی زاگرس میانی در استان کرمانشاه استفاده شده است. ابزار پژوهش پرسشنامه نظرسنجی خبرگان (پرسشنامه دلفی) حاوی معیارها و شاخص‌هایی است که در اختیار جامعه آماری پژوهش (اعضای هیأت علمی و کارشناسان خبره منابع طبیعی) قرار گرفت. نمونه‌گیری به‌روش هدفمند (قضاوتی) و گلوله‌برفی انجام گرفت (25n=). فهرست اولیه معیارها و شاخص‌ها شامل 12 معیار و 68 شاخص بود که توسط تیم خبرگان مورد ارزیابی قرار گرفت و با استفاده از نظر کارشناسی آن‌ها، فهرست نهایی تهیه شد. پرسشنامه دلفی در سه دور با استفاده از نظر خبرگان (نمونه آماری) براساس مقیاس لیکرت پنج دامنه‌ای (بی‌اهمیت (1)، کم‌اهمیت (2)، بااهمیت (3)، اهمیت زیاد (4) و اهمیت بسیار زیاد (5)) امتیازدهی شدند. در پایان، معیارها و شاخص‌های پژوهش بر مبنای اعلام نظر نهایی گروه دلفی و محاسبه میانگین و انحراف معیار هریک از معیارها و شاخص‌ها شناسایی و اولویت‌بندی شد. به‌این‌صورت که برای اولویت‌بندی، با توجه به مقیاس لیکرت، معیارها و شاخص‌هایی که میانگین سه یا بالاتر را کسب کردند؛ پذیرفته و با توجه به مقدار میانگین آن‌ها، اولویت‌بندی شدند. یافته‌ها: در این پژوهش، نُه معیار و 55 شاخص به عنوان فهرست نهایی، شناسایی و اولویت‌بندی شد. نتایج امتیازدهی خبرگان نشان داد که معیارهای کارکردهای اقتصادی – اجتماعی جنگل (میانگین امتیاز 48/4)، چهارچوب‌های قانونی، سازمانی و عرفی (میانگین امتیاز 18/4) و کارکردهای حفاظتی - حمایتی جنگل (میانگین امتیاز 15/4) به ترتیب مهمترین معیارها و کارکردهای تولیدی منابع جنگلی (میانگین امتیاز 19/3) کم‌اهمیت‌ترین معیار بودند. در بین شاخص‌های شناسایی شده برای هر معیار، شاخص‌های سهم جنگل در ایجاد اشتغال پایدار نواحی روستایی و جنگلی (میانگین امتیاز 54/4)، ایجاد مکانیسم رفع اختلافات بین بهره‌برداران و منابع طبیعی در موضوعات: چرای دام، برداشت محصولات غیرچوبی و ... (میانگین امتیاز 73/4)، مدیریت دام و کاهش خسارت‌های ناشی از آن (میانگین امتیاز 42/4)، مساحت (درصد) جنگل تحت تأثیر آتش‌سوزی طبیعی، آفات و بیماری‌ها، خشک‌سالی، گونه‌های گیاهی مهاجم، ریزگرد و چرای دام (میانگین امتیاز 25/4)، توسعه سطح جنگلکاری‌های اقتصادی و مشارکتی (میانگین امتیاز 21/4)، آموزش مشاغل جایگزین با نظر جوامع محلی (میانگین امتیاز 65/4)، تنوع اکوسیستم، تنوع گونه‌ای و تنوع ژنتیکی (میانگین امتیاز 45/4)، مساحت (درصد) جنگل با تراکم‌های مختلف (تاج پوشش متراکم (انبوهی بیشتر از 50 درصد)، تاج پوشش نیمه متراکم (انبوهی 50 – 25 درصد) و تاج پوشش تنک (انبوهی 25 – 5 درصد)) (میانگین امتیاز 14/4) و خدمات اکوسیستمی جنگل (تولید آب، جلوگیری از فرسایش خاک و ذخیره کربن) (میانگین امتیاز 05/4) بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند. نتیجه‌گیری کلی: در این پژوهش، برمبنای معیارها و شاخص‌های فرایندهای بین‌المللی مرتبط با جنگل و نیز بررسی پژوهش‌های داخلی و خارجی در زمینه مدیریت پایدار جنگل و براساس نظر خبرگان، نُه معیار و 55 شاخص برای اجرای مدیریت پایدار در جنگل‌های زاگرس میانی - حوزه آبخیز زمکان، شناسایی، بومی‌سازی و اولویت‌بندی شد که می‌تواند در فرایند تصمیم‌گیری توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مورد استفاده قرار گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| روش دلفی؛ مدیریت پایدار جنگل؛ معیارها و شاخص‌ها؛ مقیاس لیکرت؛ نمونه‌گیری هدفمند | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 130 |
||