آمار
| تعداد نشریات | 14 |
| تعداد شمارهها | 181 |
| تعداد مقالات | 1,762 |
| تعداد مشاهده مقاله | 3,030,849 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,462,523 |
شناسایی و طبقهبندی تعارضات منافع در مدیریت جنگلهای ارسباران با رویکرد مدیریت مشارکتی | ||
| پژوهش و توسعه جنگل | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 دی 1404 | ||
| نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30466/jfrd.2025.56713.1790 | ||
| نویسندگان | ||
| سیمین معرفت1؛ احمد علیجانپور* 2؛ امید حسین زاده3؛ نوربرت وبر4؛ عباس بانج شفیعی2؛ هادی بیگی حیدرلو5 | ||
| 1دانشجوی دکتری مدیریت جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران | ||
| 2استاد، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران | ||
| 3دانشیار، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران | ||
| 4استاد، گروه اقتصاد و سیاست جنگل، دانشکده علوم محیطزیست، دانشگاه فنی درسدن، درسدن، آلمان | ||
| 5استادیار، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران | ||
| چکیده | ||
| مقدمه و هدف: جنگلهای ارسباران بهعنوان میراث ارزشمند ثبتشده در فهرست ذخیرهگاههای زیستکره سازمان بین-المللی یونسکو، با چالشهای جدی در مسیر مدیریت پایدار مواجه است. بخش مهمی از این چالشها ناشی از تعارض منافع میان گروههای مختلف ذینفع است؛ گروههایی که هر یک اهداف، نیازها و سطح نفوذ متفاوتی در بهرهبرداری و حفاظت از جنگل دارند. اگرچه وقوع تعارضات منافع در مدیریت منابع طبیعی، بهویژه جنگل، موضوعی رایج و همراه با تاریخ بهرهبرداری انسان از طبیعت بوده است، اما توجه علمی و نظاممند به این مسئله، خصوصاً در جنگلهای ایران، پیشینه طولانی ندارد. از اینرو، این پژوهش با هدف شناسایی و طبقهبندی انواع تعارضات منافع و گروههای ذینفع در جنگلهای ارسباران انجام شده است تا با ترسیم دقیق بسترهای شکلگیری تعارضات، زمینه لازم برای استقرار مدیریت مشارکتی و حرکت بهسوی توسعه پایدار در این بومسازگان ارزشمند فراهم شود. مواد و روشها: این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت و شیوه گردآوری دادهها ترکیبی (کمی-کیفی) و از نظر نوع اجرا توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری شامل بهرهبرداران و افراد آگاه محلی، کارشناسان دولتی، اعضای سازمانهای مردمنهاد و اساتید دانشگاه در حوزه منابع طبیعی بوده و پژوهش در ۱۸ روستای منتخب واقع در مناطق حفاظتشده و دیزمار در جنگلهای ارسباران انجام شد. نمونهگیری به روش گلولهبرفی و تصادفی نسبتی انجام شد و دادهها از ۳۸۷ نفر از ساکنان محلی، ۴۱ کارشناس دولتی، ۳۲ عضو سازمانهای مردمنهاد و ۳۳ عضو هیئتعلمی گردآوری شد. جمعآوری دادهها طی سالهای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ از طریق مصاحبههای نیمهساختاریافته، تکمیل پرسشنامه نیمهباز، مشاهده مستقیم و دادههای ثانویه انجام شد. روایی پرسشنامه به روش ظاهری و محتوایی و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ 93/0 تأیید شد. برای شناسایی نهایی تعارضات منافع از تحلیل عاملی اکتشافی با روش تجزیه به مؤلفههای اصلی و چرخش دایرکت اوبلیمین در نرمافزار SPSS نسخه ۲۶ به کار گرفته شد و نتایج آزمون KMO (920/0) و بارتلت (00/0 = P) کفایت دادهها برای تحلیل عاملی را تأیید کرد. یافتهها: نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد، ۱۶ متغیر مرتبط با تعارضات منافع در جنگلهای ارسباران در قالب سه عامل اصلی طبقهبندی میشوند که در مجموع 669/75 درصد از واریانس کل دادهها را تبیین میکنند. این عوامل شامل: (1) تعارضات ناشی از بهرهبرداری از منابع جنگلی و توسعه انسانی، (2) تعارضات مدیریتی و حکمرانی و (3) تعارضات مرتبط با توسعه گردشگری هستند. عامل نخست، بهعنوان قویترین بعد تعارض، شامل ۱۰ متغیر از جمله حضور دام، احداث جادههای درجه یک و جادههای دسترسی روستایی، توسعه اراضی کشاورزی، تولید هیزم، بهرهبرداری چوب، شکار، اکتشاف و استخراج معدن، بهرهبرداری قانونی و غیرقانونی از محصولات فرعی جنگل بوده و بیانگر مداخلات مستقیم انسانی بر عرصههای جنگلی است. عامل دوم متشکل از پنج متغیر شامل تعارض میان تحقیقات و حفظ بومسازگان، بیشه-زراعی، استفاده از منابع آب، تعارض میان جنگلنشینان و ساکنین روستاهای همجوار و تعارض در مدیریت اراضی بوده و بر چالشهای نهادی، اجتماعی و حکمرانی تأکید دارد. عامل سوم تنها شامل متغیر توسعه گردشگری است که بهعنوان یک منبع تعارض نوظهور و مستقل شناسایی شد. همچنین، در این پژوهش ۱۹ دسته ذینفع در شش گروه اصلی شناسایی شدند: جوامع محلی و ساکنان (جنگلنشینان، دامداران، کشاورزان و باغداران)، بهرهبرداران مستقیم از منابع جنگل (بهرهبرداران چوب و محصولات فرعی و شکارچیان)، فعالیتهای معیشتی و تولیدی وابسته (زنبورداران، نوغانداران، آبزیپروران، صنایع وابسته به مواد اولیه جنگل و بهرهبرداران معادن)، گردشگری و خدمات مرتبط (گردشگران و شرکتهای خدمات گردشگری)، نهادهای دولتی مرتبط با سیاستگذاری، مدیریت و حفاظت دولتی (اداره منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیطزیست، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ارگانهای نظامی) و گروه پژوهشی، آموزشی و جامعه مدنی (اساتید دانشگاه و پژوهشگران، اعضای سازمانهای مردمنهاد). نتیجهگیری: یافتههای این پژوهش تصویری روشن از پیچیدگی و ماهیت چندبعدی تعارضات منافع در جنگلهای ارسباران را ارائه میدهد و نشان میدهد، تنوع ذینفعان و تضاد میان منافع آنها، مدیریت پایدار این بومسازگان را با چالشهای قابلتوجهی مواجه کرده است. نتایج بیانگر آن است که تعارضات عمدتاً در دو محور اصلی متمرکز هستند: فشارهای فیزیکی و مادی ناشی از بهرهبرداری مستقیم از منابع جنگلی و چالشهای نهادی و اجتماعی مرتبط با حکمرانی و مدیریت اراضی. این شرایط ضرورت گذار از رویکردهای سنتی، متمرکز و دستوری به الگوی حکمرانی مشارکتی را برجسته میکند. تحقق چنین رویکردی مستلزم مجموعهای از اقدامات هماهنگ است؛ مانند کاهش فشارهای مخرب بر عرصههای جنگلی از طریق توسعه معیشتهای پایدار و جایگزین، اصلاح و تقویت ساختارهای حکمرانی و شفافسازی حقوق دسترسی، برنامهریزی اصولی برای توسعه گردشگری؛ بهویژه ایجاد سازوکارهای مؤثر برای گفتوگو، اعتمادسازی و مشارکت واقعی تمامی گروههای ذینفع در فرایندهای تصمیمسازی و مدیریت. دستیابی به توازن پایدار میان اهداف حفاظتی، اقتصادی و اجتماعی در منطقه تنها از طریق چنین رویکرد جامع و همافزایی ممکن خواهد بود. | ||
| کلیدواژهها | ||
| تحلیل عاملی اکتشافی؛ تضاد منافع؛ حکمرانی؛ ذینفعان جنگل | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3 |
||