دانشگاه ارومیه

 آمار

تعداد نشریات14
تعداد شماره‌ها174
تعداد مقالات1,697
تعداد مشاهده مقاله2,876,166
تعداد دریافت فایل اصل مقاله2,344,621
بیگی حیدرلو, هادی, غلام زاده بازارباش, ملینا. (1404). تحلیل مکانی-زمانی خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی با استفاده از شاخص‌های گیاهی-حرارتی سنجش از دور. پژوهش های میوه کاری, (), -. doi: 10.30466/jfrd.2025.56546.1780
هادی بیگی حیدرلو; ملینا غلام زاده بازارباش. "تحلیل مکانی-زمانی خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی با استفاده از شاخص‌های گیاهی-حرارتی سنجش از دور". پژوهش های میوه کاری, , , 1404, -. doi: 10.30466/jfrd.2025.56546.1780
بیگی حیدرلو, هادی, غلام زاده بازارباش, ملینا. (1404). 'تحلیل مکانی-زمانی خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی با استفاده از شاخص‌های گیاهی-حرارتی سنجش از دور', پژوهش های میوه کاری, (), pp. -. doi: 10.30466/jfrd.2025.56546.1780
بیگی حیدرلو, هادی, غلام زاده بازارباش, ملینا. تحلیل مکانی-زمانی خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی با استفاده از شاخص‌های گیاهی-حرارتی سنجش از دور. پژوهش های میوه کاری, 1404; (): -. doi: 10.30466/jfrd.2025.56546.1780

تحلیل مکانی-زمانی خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی با استفاده از شاخص‌های گیاهی-حرارتی سنجش از دور

پژوهش و توسعه جنگل
مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 آبان 1404
نوع مقاله: علمی - پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30466/jfrd.2025.56546.1780
نویسندگان
هادی بیگی حیدرلو* 1؛ ملینا غلام زاده بازارباش2
1استادیار، گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه
2کارشناسی مهندسی منابع طبیعی-جنگلداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه
چکیده
مقدمه: خشکسالی یکی از مخاطرات اقلیمی مهم جهانی است که تأثیرات گسترده‌ای بر چرخه آب، کشاورزی و بوم‌سازگان‌ها دارد. جنگل‌های هیرکانی شمال ایران، با تنوع زیستی زیاد و نقش مهم در ذخیره کربن و تنظیم چرخه آب، در برابر خشکسالی و تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر هستند. به‌دلیل پیچیدگی و هزینه‌های زیاد پایش این جنگل‌ها، استفاده از داده‌های سنجش از دور و شاخص‌های پوشش گیاهی و حرارتی ابزاری مؤثر برای ارزیابی خشکسالی فراهم آورده است. پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از داده‌های MODIS و Landsat و ترکیب چند شاخص پوشش گیاهی و حرارتی، به تحلیل روند مکانی-زمانی خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی طی سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۴۰۳ پرداخته است تا مناطق حساس به خشکسالی و تغییرات پایداری این بوم‌سازگان را شناسایی کند.
مواد و روش‌ها: در این پژوهش، داده‌های ماهواره‌ای Landsat و MODIS شامل شاخص‌های NDVI (Normalized Difference Vegetation Index)، VCI (Vegetation Condition Index)، EVI (Enhanced Vegetation Index)، SAVI (Soil Adjusted Vegetation Index)، NDWI (Normalized Difference Water Index)، TVDI (Temperature Vegetation Dryness Index) و دمای سطح زمین (Land Surface Temperature - LST) برای سنجش سلامت پوشش گیاهی، رطوبت سطحی و شدت تنش‌های آبی مورد استفاده قرار گرفتند. داده‌ها در محیط Google Earth Engine پیش‌پردازش شدند و ۱۶۷۸ نقطه نمونه‌برداری تصادفی با حداقل فاصله یک کیلومتر انتخاب و شاخص‌ها برای هر نقطه استخراج شدند. روابط بین دمای سطح زمین و شاخص‌های پوشش گیاهی با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل‌های هم‌خطی بررسی شد تا تأثیر تنش‌های محیطی بر پوشش گیاهی بر پوشش گیاهی به‌طور دقیق ارزیابی شود.
یافته‌ها: تحلیل شاخص‌های پوشش گیاهی و خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی بین سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۴۰۳ نشان‌دهنده کاهش قابل توجه تراکم و سلامت پوشش گیاهی است؛ میانگین سالانه NDVI از 642/0 به 498/0، VCI از 42/68 به 37/54، SAVI از 527/0 به 412/0 و NDWI از 214/0 به 067/0- کاهش یافتند. هم‌زمان، شاخص TVDI از 412/0 به 536/0 و میانگین بیشینه دمای سطح زمین از 60/47 به 08/53 درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است که نشان‌دهنده تشدید تنش‌های خشکی و گرمایی است. به‌دلیل هم‌خطی شدید میان NDVI، SAVI و NDWI، دو شاخص NDVI و SAVI از مدل حذف شدند و NDWI به‌دلیل اهمیتش در سنجش رطوبت حفظ شد. تحلیل همبستگی‌ها نشان داد که دمای سطح زمین با شاخص TVDI در سال 1380 همبستگی مثبت و بسیار قوی (948/0 = r) دارد، درحالی‌که در سال 1403 این همبستگی کاهش یافته و در سطحی ضعیف (248/0 = r) مشاهده شد. همچنین دمای سطح زمین با شاخص‌های NDWI (076/0- = r و 127/0- = r) و EVI (002/0- = r و
244/0- = r) همبستگی منفی و معنی‌داری نشان داد، که این روابط نمایانگر تأثیر قابل توجه تنش‌های خشکی و حرارتی بر کاهش سلامت و رطوبت پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی است.
نتیجه‌گیری: این پژوهش اهمیت استفاده از شاخص‌های پوشش گیاهی و حرارتی را در ارزیابی تنش‌های محیطی و خشکسالی در جنگل‌های هیرکانی نشان داد. افزایش دمای سطح زمین و تشدید تنش‌های خشکی، اثرات منفی قابل توجهی بر سلامت و کارایی زیستی پوشش گیاهی داشته‌اند که ضرورت پایش مستمر و جامع این شاخص‌ها را برجسته می‌کند. به‌کارگیری رویکرد چندشاخصی شامل NDWI و TVDI، به‌عنوان شاخص‌های حساس به رطوبت و تنش خشکی، امکان تشخیص دقیق‌تر و مدیریت بهینه‌تر خشکسالی در بوم-سازگان‌های جنگلی مرطوب هیرکانی را فراهم آورد. همچنین، توجه ویژه به نواحی حساس‌تر مانند بخش‌های شرقی (به‌طور خاص استان گلستان) و جنوبی جنگل‌های هیرکانی برای برنامه‌ریزی‌های حفاظتی و مدیریتی حیاتی است. این رویکردها می‌توانند نقش کلیدی در تدوین سیاست‌های مؤثر برای مقابله با چالش‌های اقلیمی و حفاظت پایدار جنگل‌های حساس ایفا کنند.
کلیدواژه‌ها
تنش‌های بوم‌شناسی؛ دمای سطح زمین؛ شاخص‌های پوشش گیاهی؛ تنش آبی و گرمایی
مراجع
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 3