آمار
| تعداد نشریات | 14 |
| تعداد شماره‌ها | 173 |
| تعداد مقالات | 1,696 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,857,657 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,327,758 |
بررسی برخی صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی برگ سرخدار منطقه ارسباران با هدف پیشنهاد برخی اقدامات مدیریتی | ||
| پژوهش و توسعه جنگل | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مهر 1404 | ||
| نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30466/jfrd.2025.56235.1758 | ||
| نویسنده | ||
| محمد اسماعیل پور* | ||
| استادیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی اهر، دانشگاه تبریز | ||
| چکیده | ||
| مقدمه و هدف: وجود تعداد کم رویشگاه‌های درخت سرخدار (Taxus baccata L.) در جنگل‌های ارسباران، تجدید حیات پایین این گونه، در معرض تهدید بودن، داشتن ارزش بالا از نظر دارویی و نقش مهم در حفظ سیمای طبیعی منطقه بر اهمیت این گونه ارزشمند می‌افزاید و نیاز به حفاظت از آن را شدت می‌بخشد. با این حال اطلاعات دقیقی از سطح تنوع‌ژنتیکی گونه سرخدار در این منطقه در دسترس نیست. ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺮﺗﺮ برای ﺗﻮﺳﻌﻪ جنگل‌کاری، اﻃﻼع از ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ژﻧﺘﻴﻜﻲ، ارزﻳﺎﺑﻲ استعداد جمعیت‌های مختلف و غیره از دیگر اولویت‌های پژوهش‌های رشته جنگل‌داری است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی جمعیتی از گونه سرخدار در منطقه ارسباران بود که دارای تنوع ژنتیکی کمتری بوده تا بر این مبنا، بتوان اقدامات مدیریتی به‌منظور افزایش سطح تنوع ژنتیکی برای آن جمعیت ضعیف پیشنهاد داد. مواد و روش‌ها: دو رویشگاه عمده درخت مهم سرخدار در منطقه ارسباران، به نام‌های روستای کلاله علیا واقع در شهرستان خداآفرین و روستای کورن واقع در شهرستان هوراند انتخاب شد. در هر رویشگاه 20 اصله درخت سالم سرخدار به‌طور تصادفی انتخاب و از هر پایه درختی 20 برگ سالم از وسط شاخه‌های دو ساله (از سمت راست و چپ شاخه‌ها)، از قسمت میانی تاج درخت و همچنین از قسمت‌های بیرونی تاج (جهت شمالی و جنوبی تاج) جمع‌آوری شد. در مجموع 800 نمونه برگی تصویربرداری شد. صفات مورفولوژیک برگ شامل سطح برگ (cm2)، محیط برگ (cm)، طول برگ (cm) و عرض برگ در 50 درصد طول برگ (cm) اندازه‌گیری شد. همچنین شاخص برگ، محتوای نسبی آب برگ، سطح ویژه (cm2/g)، وزن خشک و وزن ویژه (g/cm2) نمونه‌های برگ محاسبه شد. تجزیه واریانس آشیانه‌ای بین جمعیت‌های مورد بررسی انجام شد. سپس واریانس محیطی، واریانس ژنتیکی، واریانس فنوتیپی، وراثت‌پذیری، ضریب تغییرات فنوتیپی، ضریب تغییرات ژنتیکی، همبستگی ژنتیکی و همبستگی فنوتیپی صفات محاسبه شد. تجزیه به مولفه‌های اصلی به منظور تعیین صفاتی که دارای بیشترین درصد واریانس هستند، انجام شد. یافته‌ها: نتایج تفاوت معنی‌داری را برای صفات سطح برگ، سطح ویژه برگ، شاخص برگ، وزن ویژه و وزن خشک برگ در سطح اطمینان 95 درصد و 99 درصد در جمعیت‌های مختلف سرخدار نشان داد. میانگین صفات سطح برگ، سطح ویژه برگ، محیط برگ و محتوای نسبی آب در جمعیت کلاله از جمعیت کورن بیشتر بود. در مقابل، بیشترین مقدار شاخص برگ، وزن ویژه و وزن خشک در جمعیت کورن مشاهده شد. نتایج نشان داد که در هر دو جمعیت، صفت سطح ویژه برگ دارای بالاترین مقدار واریانس ژنوتیپی است. بالاترین میزان ضریب تغییرات ژنتیکی و فنوتیپی در جمعیت کلاله برای صفت وزن خشک و کمترین آن برای صفت محتوای نسبی آب برگ به‌دست آمد. کمترین میزان ضریب تغییرات فنوتیپی در جمعیت کورن مربوط به صفت شاخص برگ بود. مقدار وراثت‌پذیری بیشتر از 50 درصد در جمعیت کلاله فقط برای صفت محیط برگ مشاهده شد. برای جمعیت کورن مقدار وراثت‌پذیری برای صفات سطح برگ و محیط برگ، بیشتر از 50 درصد بود. ضریب تغییرات ژنتیکی برای جمعیت کلاله فقط برای صفت وزن خشک بیشتر ار 20 درصد بود و برای جمعیت کورن، ضریب تغییرات ژنتیکی برای همه صفات مورد پژوهش کمتر از 20 درصد بود. بالاترین میزان همبستگی ژنتیکی معنی‌دار در جمعیت کورن (985/0 -) و کلاله (981/0 -) بین صفات سطح ویژه برگ و وزن ویژه مشاهده شد. همچنین در جمعیت کورن نیز بیشترین میزان همبستگی مثبت و معنی‌دار (9808/0) بین صفات سطح برگ و محیط برگ مشاهده شد. نتایج بررسی همبستگی ژنتیکی و فنوتیپی در جمعیت‌ها نشان داد که در بیشتر صفات مقادیر همبستگی ژنتیکی بین صفات بیشتر از همبستگی فنوتیپی است به‌طوری‌که بیشترین همبستگی ژنتیکی مثبت (9808/0) بین صفات سطح برگ و محیط برگ مشاهده شد. بالاترین میزان همبستگی فنوتیپی مثبت و معنی‌دار (8628/0) برای جمعیت‌ها برای سطح برگ و محیط برگ و همبستگی فنوتیپی منفی و معنی‌دار (923/0 -) بین وزن ویژه و سطح ویژه برگ مشاهده شد. در ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎﻱ ﺍﺻﻠﻲ، دو ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺍﻭﻝ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ 2/99 ﺩﺭﺻﺪ ﻭﺍﺭﻳﺎﻧﺲ ﺗﺠﻤﻌﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩﺍﺩﻧﺪ. ﺩﺭ ﺗﺸــﻜﻴﻞ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺍﻭﻝ صفت سطح ویژه ﻧﻘﺶ مهم‌تری ﺩﺍﺷــت. ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺩﻭﻡ، صفت محتوای نسبی آب ﻧﻘﺶ مهم‌تری داشت. نتیجه‌گیری کلی: با توجه به نتایج این پژوهش، مشاهدات میدانی و همچنین با قبول این پیش‌فرض که اگر تنوع ژنتیکی جمعیتی کمتر از دیگر جمعیت‌های آن گونه باشد آن جمعیت ضعیف‌تر هست، در مجموع ﻣﻲﺗﻮان پیشنهاد داد از آنجایی که تنوع ژنتیکی درختان سرخدار در جمعیت روستای کورن کمتر از جمعیت روستای کلاله است، از این‌رو تعدادی بذر (حداقل از 30 درخت بذری) از جمعیت برتر کلاله به جمعیت ضعیف‌تر کلاله منتقل شود که این کار در حقیقت تقویت جریان ژنی در بین جمعیت‌ها بوده و می‌تواند سبب جبران تنوع ژنتیکی از بین رفته در کورن شود. همچنین، نصب توری در اطراف نونهال‌های سرخدار تنها افتاده در جمعیت ضعیف‌تر کورن توصیه می‌شود. با هدف حفاظت از سرخدار در خارج از رویشگاه طبیعی خود، از جمعیت سرخدار کلاله که تنوع ژنتیکی بالاتری دارد، نمونه‌هایی برای تکثیر انتخاب و زیر سایه درختان بلند در باغ گیاه‌شناسی دانشگاه تبریز و پارک جنگلی عباس میرزای تبریز کاشته شود. پیدا کردن بهترین منبع بذر سرخدار از طریق بررسی تنوع ژنتیکی صفات بذر نیز پیشنهاد می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تنوع ژنتیکی؛ تنوع فنوتیپی؛ فرسایش ژنتیکی؛ مدیریت منابع‌طبیعی | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 15 |
||